Yanıltıcı emir Spoofing Ne Demektir ?

Yatırımcıların hisse senedi, emtia veya kripto para piyasası benzer biçimde piyasalarda gerçekleşmemesi amacıyla verdiği sahte emirlere yanıltıcı emir (spoofing) denir. Yanıltıcı buyruk veren yatırımcıların amacı bu emirlerin yerine getirilmesi değil, sahte bir arz-talep hissiyatı uyandırarak, piyasayı istedikleri yönde hareket göstermesi için manipüle etmektir.

Yanıltıcı emir veren yatırımcılar, bu emirleri çoğu zaman manuel olarak değil, bot ve algoritmaların yardımıyla verirler. Bu botlar, otomatik olarak verdikleri alım yada satım emirlerini, gerçekleşmeye yaklaştıklarında iptal ederler.

Yanıltıcı buyruk neden verilir?

Kripto para piyasası dahil bütün piyasalarda, varlık fiyatlarını etkileyen en önemli faktörlerden biri yatırımcı duyarlılığı. Yatırımcıların yükseliş veya düşüş beklentisi, satın alma veya satış yapma eğilimlerini de etkileyeceğinden ötürü, varlık fiyatlarını belirleyen en önemli faktörlerden biri olarak görülüyor.

Yanıltıcı emir, piyasa duyarlılığını etkileyebilecek feyk bir alım yada satış baskısı kurmak amacıyla verilir. Aktif bir piyasa algısı oluşturmak isteyen yatırımcılar, verdikleri ve iptal ettikleri aynı büyüklükte emirler ile hacmi yanıltıcı bir halde artırırlar.

Yanıltıcı emir verenlerin amaçları uzun vadeli olabildiği gibi, anlık karşılar odaklı da olabilir. Yatırımcılar en fazlaca parayı çoğu zaman türev piyasalarında ve marjlı pozisyonlar ve vadeli işlem pozisyonlarıyla kazanır. Piyasayı manipüle eden yatırımcılar, pozisyonlarının likide edilmesini önleyerek bu pozisyonlardan ciddi kâr edebilirler.

Yatırımcılar, kısa süreli dalgalanmalara sebep olarak anlık karlar elde etmek amacıyla yanıltıcı buyruk verebildikleri şeklinde, bu işlemlere uzun zaman devam ederek fiyata doğrultu verebilir ve göstergeleri dahi yanıltabilirler.

Örneğin belirli bir fiyat seviyesinden yanıltıcı alım emri veren yatırımcılar, piyasada talep olduğu algısını oluşturabilirler. Emir defterini inceleyen yatırımcılarda bu algı oluşması halinde, fiyatın yükseleceği beklentisiyle alım yapabilirler. Ne var ki yanıltıcı emir veren yatırımcı, piyasa söz konusu fiyat seviyesine yaklaştığında emrini iptal eder ve fiyat düşmeye süre gelir.

Yanıltıcı emir örneği. Kaynak: Bharadwaj Rallabandi/Twitter

Yanıltıcı emrin işe yaraması için, emri verenin piyasayı etkileyebilecek kadar büyük bir emir verebiliyor olması, şu demek oluyor ki yüksek ana paraya haiz olması gerekir. Yanıltıcı emir veren yatırımcılar, piyasa ortalamasının üstünde emirler vererek hem fiyatı etkileyebilecekleri algısını oluşturur, bununla birlikte bu emirlerin gerçek yatırımcılar tarafınca gerçekleştirilme ihtimalini azaltırlar.

Diğer taraftan beklenmedik fiyat hareketleri, yanıltıcı emir verenlerin planını bozabildiği için, yüksek dalgalanmanın görüldüğü dönemler bu işlemi gerçekleştirmek için son derece risklidir. Yatırımcıların fırsatı kaçırma korkusuyla piyasa akın etmiş olduğu durumlarda verilen yanıltıcı emirler gerçekleşebilir. Benzer şekilde, kısa pozisyon sıkışması sonucu yaşanan ralliler yada uzun pozisyon sıkışması kararı görülen piyasa çöküşleri de yanıltıcı emirlerin aniden gerçekleştirilmesiyle sonuçlanabilir.

Yanıltıcı emir yasal mı?

Yanıltıcı buyruk vererek piyasayı manipüle etmek, çoğu ülkede suç olarak kabul edilir. Örneğin Amerika, yanıltıcı emir vermeyi 2010 Dodd-Frank Yasası altında yasaklamıştır. Borsa ve emtia piyasalarında yanıltıcı emir faaliyetlerini denetlemekten görevli müessese ise Emtia Vadeli İşlemler Alım Satım Komisyonu’dur.

ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC), 15 Ekim 2021’de Bitcoin ile ilişkili ilk borsa yatırım fonu (ETF) olan ProShares Bitcoin Strategy ETF’yi onaylayana kadar, bütün Bitcoin ETF başvurularını reddediyordu. SEC, laf konusu başvuruları reddetmesinden nedenlerinden biri olarak ise Bitcoin piyasasının manipülasyona aleni olmasını gösteriyordu.

Yanıltıcı buyruk kanalıyla piyasa manipülasyonu, Birleşik Krallık’ta da yasa dışı kabul ediliyor. Finansal Yönetim Otoritesi (FCA), yanıltıcı buyruk verdiğini tespit etmiş olduğu şahıs ve kuruluşlara para cezası verme yetkisine haiz.

Yanıltıcı emirin yasa dışı olduğu ülkelerden biri de Türkiye. 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 107/1 maddesinde “kapital piyasası araçlarının alım ve satımını yapmak, buyruk vermek, buyruk iptal etmek, emir değişiklik yapmak veya hesap hareketleri gerçekleştirmek” olarak tanımlanan işlem bazlı piyasa dolandırıcılığına yanıltıcı emir de dahildir. Söz konusu kanun maddesi, fiili bir “korku suçu” olarak düzenlemek suretiyle sonucun gerçekleşmesini şart koşmamıştır.

Sermaye Piyasası Kurulu’nun denetiminde olan bu piyasalarda yanıltıcı emir suçu işleyenler, kanuna gore “üç yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin günden on bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılırlar.” Diğer yandan, işlediği suçtan pişmanlık duyanlar için 107/3 maddesinde şöyleki belirtilir:

“Birinci fıkrada tanımlanan suçu işleyen kişi pişmanlık göstererek, beş yüz bin Türk Lirasından azca olmamak suretiyle, elde ettiği yada elde edilmesine sebep olduğu menfaatin iki katı miktarı kadar parayı, Hazineye henüz soruşturma başlamadan önce ödediği takdirde, hakkında cezaya hükmolunmaz. Soruşturma evresinde ödediği takdirde, verilecek ceza yarısı oranında indirilir. Kovuşturma evresinde hüküm verilinceye kadar ödediği takdirde, verilecek ceza üçte biri oranında indirilir.”

Verilen ve sonrasında iptal edilen emirlerin yanıltıcı emir olup olmadığının tespiti çok zordur. Emirler sürekli yine göstermediği takdirde, çoğunlukla dikkat çekmezler. Bu nedenle düzenleyicilerin suçu tespit etmek için yatırımcıların niyetini de detaylı bir inceleme sonucu anlaması gerekir.

Yanıltıcı emire karşı nasıl tedbir alınır?

Tespit edilmesi yukarıda da bahsedildiği şeklinde düzenleyiciler tarafından dahi zorluk derecesi yüksek yanıltıcı emirler, yatırımcıları da sıklıkla gafil avlar. Özellikle de önemli yardımcı ve direnç seviyeleri civarına yerleştirilen yanıltıcı emirlerin tespiti daha da zor olsa gerek. Yine de yatırımcıların yanıltıcı emirlere karşı alabileceği bazı önlemler mevcut.

İlk ve en önemli tedbir, yatırım yaparken devamlı dikkatli olmak. Yatırımcılara bir fırsat gerçek olamayacak kadar iyi gözüküyorsa, çoğunlukla reel değildir. Bu nedenle yatırım yapmadan ilkin buyruk defterini birkaç gün incelemek ve emirlerin gerçek olup olmadığını saptamak faydalı olabilir.

Yanıltıcı emir örneği. Kaynak: Cryptocurrency Facts

Piyasa manipülasyonu meydana getiren yatırımcılar, manipülasyonu sağlam bir zemine dayandırmak için piyasayla ilişkili haberlere uygun hareket ederler. Yani varlık fiyatlarını düşürmek isteyen yatırımcılar, negatif haberleri bekleyerek harekete geçebilirler. Burada asıl önemli nokta, bu tür haberlere fazla reaksiyon göstermemek ve uzun vadeli düşünmektir.

Emir defterinde yanıltıcı emir tespit edildiğinde, piyasanın hangi yöne ilerleyeceğini tahmin etmeye çalışarak buna nazaran pozisyon almak da mantıklı olabilir. Yine de uzun vadeli düşünerek hareket etmek, bu tür bir manipülasyondan sıyrılmanın en garanti yoludur.

Yanıltıcı emirlerin yaygın olarak görüldüğü borsalardan kaçınmak da yararlı olacaktır. Yanıltıcı buyruk, düşük hacimli piyasalarda daha etkilidir. Geleneksel piyasalar, bu yüzden yanıltıcı talimatla kolayca manipüle edilemezler. Kripto para borsalarında da yüksek hacimli borsaları seçmek, manipülasyona maruz kalma riskini azaltacaktır.